początkowo nie były służebnościami, tylko odrębnymi uprawnieniami. Dopiero Marcianus (II/III w n.e.) wprowadził takie rozróżnienie.

przysługiwały indywidualnie oznaczonej osobie przez czas określony (maksymalnie dożywotnio), niezależnie od tego, kto był właścicielem rzeczy służebnej.

Ususfructus (użytkowanie)

Usus (używanie)

Habitatio (prawo mieszkania w cudzym budynku)

Operae servorum et animalium (korzystanie z cudzego niewolnika lub zwierzęcia)

konstytutywny sposób przeniesienia prawa

w okresie przed klasycznym posługiwano się in iure cessio (dla służebności gruntowych wiejskich - też mancipatio)

można było w ustanowić w legacie windykacyjnym

na gruntach prowincjonalnych ustanawiano poprzez nieformalne umowy z zastrzeżeniem kary w razie niemożności wykonania

służebności można było zasiedzieć, ale lex Scribonia pod koniec republiki zakazała tego. Odżyło jednak w prawie poklasycznym i potwierdzone w prawie justyniańskim.

w wyniku zniszczenia rzeczy obciążonej

przez zbieg z prawem własności

przez zrzeczenie się

długie nie wykonania (non usus)

Vindicatio servitutis lub actio confessoria → actio in rem, skuteczna erga omnes kierowana przeciwko osobie uniemożliwiającej wykonanie służebności (najczęściej przeciwko właścicielowi)

Służebność nie może polegać na działaniu → wyjątek - utrzymanie ściany, o którą opierał się budynek sąsiedni.

Nie może istnieć służebność na służebności → przedmiotem tylko rzeczy materialne

Służebność należy wykonywać oględnie

Nie można mieć służebności na własnej rzeczy

Powinna przynosić gruntowi władnącemu trwałe korzyści → np. nie można ustanowić służebności zbiornika wysychającego latem.

realne zabezpieczenie wierzytelności

nie było prawem na rzeczy cudzej

dłużnik za pomocą fiducia cum creditore contracta przenosił własność rzeczy na wierzyciela

by zabezpieczyć dłużnika wprowadzono pastum fiduciae - nieformalne porozumienie, zobowiązujące zastawnika do remancypacji rzeczy, po wypełnieniu świadczenia. W razie niewypełnienia skarga o charakterze deliktowym. W końcu republiki powstało powództwo cywilne infamujące - actio fiduciae directa

zanikła w okresie poklasycznym, a justyniańskim zastąpiona słowem pignus lub hipotheca.

powstał w okresie wczesnej republiki

za skutek kontraktu realnego, zastawca przenosił na zastawnika detencję

niewygodne dla obu stron

wierzyciel nie mógł używać rzeczy (furtum usus), a jako detentor miał jedynie ochronę interdyktalną

dłużnik był pozbawiony rzeczy (furtum rei suae)

powstała od II w p.n.e.

początkowo miała zastosowanie w przypadku inwentarza, należącego do dzierżyciela ziemi.

z biegiem czasu rozszerzono na inne stosunki obligacyjne

hipoteka powstała w Grecji i przez Egipt została recypowana ze zmianami do systemu rzymskiego prawa:

Pierwsza forma zastawu jako prawa na rzeczy cudzej.

Był prawem akcesoryjnym (dodatkowym) - nie mógł istnieć bez wierzytelności, jaką zabezpieczał.

nieformalna umowa, w przypadku zastawu ręcznego należało wydać rzecz.

czasem ustanawiany milcząco - na podstawie zwyczaju lub przepisu prawa → np. wydzierżawiający na owocach dzierżawcy, wynajmujący na rzeczach wniesionych do mieszkania, pupil na majątku tutora, żona na majątku męża, oraz sądowy, ustanowiony przez sędziego.

w chwili wygaśnięcia zobowiązania, które zabezpieczał → zaspokojenie musiało być całkowite

239 r n.e. - pignus Gordianum - nawet po zapłaceniu wierzytelności, wierzyciel mógł zostawić zastaw tytułem innych, niespłaconych zastawów.

gdy wierzyciel zrealizował prawo zastawu (sprzedał rzecz zastawioną), zrzekł się go, nabył na własność lub gdy rzecz uległa zniszczeniu.

rzeczy materialne - ruchomości i nieruchomości

w okresie cesarstwa - hipoteka generalna - na całym majątku → zaczęto ustanawiać na rzeczach niematerialnych, a nawet na samym zastawie - podzastaw.

używanie i pobieranie pożytków możliwe tylko w drodze dodatkowej umowy - pactum antichreticum

w razie niespłacenia zobowiązania zastawnik mógł zrealizować zastaw

sposób ustalały strony w umowie

najbardziej ryzykowna dla dłużnika - lex commissoria - klauzula przepadku - w razie zwłoki dłużnika, na zastawnika przechodzi własność rzeczy. Zakazana przez Konstantyna Wielkiego w 326 r n.e.

We wczesnej republice strony zawierały umowę o sprzedaży rzeczy (pactum de vendendo). W okresie klasycznym uważano, że nawet w braku takiej umowy wierzyciel może sprzedać rzecz, a nadwyżkę oddać dłużnikowi.

Lex commissoria i pactum de vendendo - zastaw ręczny i umowny.

W przypadku hipoteki trzeba było wejść w posiadanie rzeczy - interdictum Salvianum, ale dotyczył tylko inwentarza dzierżawcy. → od I w p.n.e. powstała actio Serviana skuteczna erga omnes, wydzierżawiający żądał wydania inwentarza. Na wzór tej skargi zaczęto udzielać również w innych przypadkach zastawu skarg - actio Serviana utilis, actio quasi Serviana, vindicatio pignoris, actio pignoretica in rem, actio hipothecaria.

początkowo lepsza sytuacja tego zastawnika który miał rzecz

w okresie klasycznym - wszyscy zastawnicy mieli równe prawa

w okresie późnoklasycznym - prior temtore, potior iure. → pierwszy realizował swój zastaw, a dalsi w kolejności zastawów dostawali nadwyżkę. Można było zaspokoić „wyżej stojących” - ius offerendi et succedendi)

już w okresie republiki - ius perpetuum - wieczysta dzierżawa, która trwała do czasu, aż uprawniony płacił czynsz (vectigal). Był detentorem chronionym interdyktami, a w przypadku utraty posiadania pretor udzielał mu skargi in rem o wydanie rzeczy.

w okresie cesarstwa we wschodnich prowincjach ziemie należące do cesarza oddawano w długoterminową dzierżawę zobowiązująca do uprawy ziemi. Później tez na gruntach prywatnych.

w V w n.e. ius perpetuum zlało się z emfiteuzą w ius emphyteuticum. W 480 cesarz Zenon postanowił, że umowa oddania gruntu na podstawie ius emphyteuticum jest odrębnym prawem na rzeczy cudzej, a nie kupnem ani najmem.

Uprawnienia:

Ochrona taka jak właściciela

Wygaśnięcie

stała się punktem wyjścia dla konstrukcji własności podzielonej.

od okresu republiki odstępowano pod zabudowę grunty publiczne za minimalny, corocznie płacony czynsz (solarium)

od pryncypatu również grunty prywatne

wybudowany budynek zgodnie z zasadą stawał się własnością właściciela gruntu i tylko jemu przysługiwała ochrono

superficiariusz w zamian za czynsz mógł korzystać z mieszkania, podnajmować je, przekazywać na wypadek śmierci, bez konieczności powiadomienia właściciela i bez prawa pierwokupu dla właściciela.

przysługiwała mu ochrona z interdictum de superficiebus skutecznego erga omnes.

w prawie justyniańskim uzyskał skargę in rem, wzorowaną na skardze właściciela → od tej chwili superficies stała się w pełni prawem na rzeczy cudzej.